دلالت های سیاقیه (دلالت اقتضاء)

اقسام مدلول الفاظ

مدلول الفاظ بر سه قسم است 

1. منطوقی

2. مفهومی

3. دلالات سیاقیه

به بیان تفصیلی مدلول  الفاظ

                  1. مستعمل فیه است خواه حقیقی و خواه مجازی (منطوق)

                  2. لازمه مستعمل فیه است

                                   معنایی مفرد است(دلالت سیاقیه)

                                   معنایی مرکب(جمله) است

                                                  لازم بین بالمعنی الاخص مستعمل فیه است (مفهوم)

                                                  لازم بین بالمعنی الاعم و یا لازم غیر بین مستعمل فیه است(دلالت سیاقیه)

تعریف هر یک از دلالات :

1. منطوق : معنایی که لفظ حامل و قالب آن است، معنایی که مستعمل فیه است خواه حقیقی و خواه مجازی(اصول فقه/ج1/ 96)

2. مفهوم: جمله ای(مرکبی) که لازمه بین بالمعنی الاخص منطوق(مستعمل فیه) است (اصول فقه /ج1/ 96و115)

3. دلالات سیاقیه: معانی مفرد یا مرکبی که لازم بین بالمعنی الاعم و یا غیر بین منطوق کلام می باشند( اصول فقه/ج1/ 115)

 اقسام دلالات سیاقیه :

1. اقتضاء

2. تنبیه

3. اشاره

تعریف دلالت اقتضاء :

دلالتی که :

1. مقصود متکلم است عرفا(عرفا این کلام مقصود متکلم است هر چند خودش انکار کند)

2. صدق یا صحت کلام (عقلا یا شرعا یا لغة یا عادة) متوقف بر آن است.

برای نمونه :

1. لاضرر و لاضرار فی الاسلام  ظاهر روایت این است که در اسلام ضرر زدن وجود ندارد در حالی که مسلمانان هم به یکدیگر ضرر می زنند پس صدق کلام متوقف بر تقدیر احکام و آثار شرعیه است یعنی احکام ضرری در اسلام تشریع نشده(صدق کلام عقلا متوقف بر تقدیر مفرد است)

 

ملاک عملی برای تشخیص دلالات سیاقیه:

تمامی دلالت های التزامی بر معانی مفرد و تمامی مجازهای در کلمه یا دراسناد به دلالت اقتضاء بازگشت می کنند.

اشکال: شما در گذشته فرمودید مجاز از سنخ معانی منطوقی است و اکنون می گویید مجاز از سنخ دلالت اقتضاست؟

پاسخ : ما در مجازها دو دلالت داریم

1. دلالت قرینه بر اینکه مراد از لفظ معنای مجازی آن است برای نمونه در رأیت اسدا یرمی، یرمی دلالت دارد که مراد از اسد رجل شجاع است .

2. دلالت لفظ بر معنای مجازی به کمک قرینه برای نمونه در رأیت اسدا یرمی ، اسد دلالت بر رجل شجاع دارد به کمک قرینه یرمی

مقصود ما از اینکه مجازها به دلالت اقتضاء بازگشت می کنند دلالت قرینه بر اینکه مراد از لفظ معنای مجازیست می باشد بله دلالت لفظ بر معنای مجازی به کمک قرینه دلالت مطابقی است

خلاصه: ملاک دلالت اقتضاء دو چیز است

1. دلالت مقصود باشد عرفا

2. صدق یا صحت کلام متوقف بر این دلالت است خواه مقدر،  لفظ مضمر باشد یا معنای مراد(معنای مراد هم حقیقی باشد یا مجازی برای نمونه در رأیت عینا باکیه ، باکیه قرینه می شود که مراد از عین چشم است که معنای حقیقی است و در مثال رایت اسدا یرمی ، قرینه(یرمی) دلالت می کند که مراد از اسد رجل شجاع است که معنایی مجازی است)