دلالت های سیاقیه(دلالت تنبیه و اشاره)

تعریف دلالت تنبیه :

دلالتی که :

1. مقصود متکلم است عرفا

2. صحت یا صدق کلام متوقف بر آن نیست اما قطعا از کلام اراده شده

 نمونه ای از موارد دلالت تنبیه

ذکر لازم و اراده ملزوم عقلا یا عرفا مانند طلعت الشمس که مراد لازمه آن(قضا شدن نماز) است(صدق کلام متوقف بر آن نیست)

تعریف دلالت اشارة:

دلالتی که :

1. عرفا مقصود نیست

2. لازم بین بالمعنی الاعم و یا لازم غیر بین منطوق(مستعمل فیه) است

و از همین باب است دلالت وجوب شیء بر وجوب مقدمه آن چرا که وجوب مقدمه لازم بین بالمعنی الاعم وجوب مقدمه است (و مقصود هم نیست)

و برای همین (از باب دلالت اشاره بودن) اصولی ها وجوب مقدمه را  وجوب تبعی قرار داده اند نه اصلی چرا که وجوب مقدمه مقصود از کلام نیست بلکه بالتبع و به دلالت اشاره از کلام فهمیده می شود

خلاصه : دلالت اشاره سه ویژگی دارد:

1. لازمه کلام است (خارج می کند منطوق را)

2. لزوم آن بین بالمعنی الاعم یا غیر بین است(خارج می کند مفهوم را)

3. مقصود نیست(خارج می کند دلالت اقتضاء و تنبیه را)

خلاصه :

لازمه معنای مستعمل فیه (اعم از اینکه مفرد باشد یا مرکب) :
                      1.   مقصود از کلام هست

                                       الف: صدق و صحت کلام متوقف بر آن است ( دلالت اقتضاء )

                                        ب: صدق و صحت کلام متوقف بر آن نیست اما قطعا از کلام اراده شده(دلالت تنبیه)

                        2. مقصود از کلام نیست (دلالت اشارة)

 اشکال کلاسی: مصنف در بحث وجوب اصلی و تبعی می فرماید هرچه بین بالمعنی الاخص نیست ( بین بالمعنی الاعم و غیر بین) مقصود نیست و وجوبش تبعی است نتیجه اینکه هر سه دلالت های سیاقیه وجوب تبعی و غیر مقصود دارند چرا که بین بالمعنی الاعم یا غیر بین هستند

در حالی که اینجا(بحث دلالت های سیاقیه) می فرمایند ، اگر چه هر دلالت های سیاقیه(اقتضاء ، تنبیه، اشاره) بین بالمعنی الاعم یا غیر بین هستند اما دلالت اقتضاء و تنبیه مقصود و فقط دلالت اشاره است که تبعی است

به بیان ساده تر در اینجا دلالت اشاره را فقط تبعی می دانند اما در وجوب تبعی همه دلالت های سیاقیه را دلالت تبعی معرفی می کنند

عبارت مصنف در بحث وجوب تبعی: و هدا (وجوب تبعی) کوجوب المشی الی السوق المفهم من أمر المولی بوجوب شراء اللحم من السوق فان المشی الیها حینئذ یکون واجبا لکنه لم یکن مقصودا بالافادة من الکلام کما فی کل دلالة التزامیة فیما لم یکن اللزوم فیها من قبیل البین بالمعنی الاخص (یعنی هر جا بین بالمعنی الاخص نباشد مقصود نیست)(اصول فقه/ج1/ 83)

عبارت مصنف در بحث دلالت اشاره: و من هذا الباب (دلالت اشاره) دلالة وجوب الشیء علی وجوب مقدمته لانه لازم لوجوب ذی المقدمه باللزوم البین بالمعنی الاعم . ولذلک جعلوا وجوب المقدمة وجوبا تبعیا لا أصلیا لأنه لیس مدلولا للکلام بالقصد و إنما یقهم بالتبع ، أی بدلالة الإشارة(اصول فقه/ج1/ 118)

بیان ساده تر اشکار:

در بحث واجب اصلی و تبعی : تبعی یعنی مقصود نیست ، مقصود نیست یعنی بین بالمعنی الاخص نیست

نتیجه: هر سه دلالت های سیاقیه غیر مقصود و تبعی اند چرا که ملاک بین بالمعنی الاخص نبودن است هر چه که بین بالمعنی الاعم یا غیر بین باشد مقصود نیست و تبعی است)

در بحث دلالت های سیاقیه: بین بالمعنی الاعم یا غیر بین بر دو قسم است یا مقصود است (دلالت اقتضاء و تنبیه ) و یا مقصود نیست( دلالت اشارة)

نتیجه: فقط دلالت اشارة مقصود نیست و تبعی است چرا که ملاک مقصود بودن است نه بین بالمعنی الاخص نبودن

 خلاصه تعریف دلالت های سیاقیه:

دلالت اقتضاء : معنای لازم بین بالمعنی الاعم یا غیر بینی که مقصود از کلام است و صدق و صحت کلام متوقف بر آن است

دلالت تنبیه: معنای لازم بین بالمعنی الاعم یا غیر بینی که مقصود از کلام است اما صدق و صحت کلام متوقف بر آن نیست

دلالت اشارة: معنای لازم بین بالمعنی الاعم یا غیر بینی که مقصود از کلام نیست

مقام دوم (حجیت دلالت های سیاقیه)

شکی در حجیت دلالت های اقتضاء و تنبیه نیست چرا که الفاظ بر این معنانی دلالت و ظهور دارند و ظهور حجت است

اما در دلالت اشارة اینکه از باب ظواهر الفاظ حجت باشند محل تأمل است چرا که اساسا دلالت نامیدن دلالت اشاره به دلالت از باب مسامحه است چرا که دلالت تابع اراد ه است و دلالت اشاره مقصود نیست پس دلالت نیست بلکه فقط اشاره و اشعار است نه دلالت پس چون دلالت ندارد ظهوری ندارد تا حجت باشد یانباشد

خلاصه :

دلالت اشاره دارای قصد نیست

هر دلالت، دارای قصد است (دلالت تابع اراده است)

پس : دلالت اشارة دلالت نیست