مقدمات مسئله مقدمه واجب/1.واجب نفسی و غیر
قائلین به وجوب مقدمه واجب،آنرا از سنخ واجب غیری می دانند پس باید واجب نفسی و غیری را تعریف کرد
تعریف واجب غیری:ما وجب لغیره
توضیح بیشتر:شاید در نگاه ابتدایی توهم شود که مراد از ما وجب لغیره در تعریف واجب غیری یعنی واجبی که به سبب غیر واجب شده و غیر علت وجوب آن است بنابراین ما وجب لنفسه یعنی واجبی که خودش علت خودش است و علیت شیء نسبت به خودش محال است اما این اشکال به اندک تأملی رفع می شود چرا که ما وجب لنفسه یعنی وجوبش مستفاد از غیر نیست و به خاطر غیر نیست مانند واجب الوجود لذاته که وجودش مستفاد از غیر نیست نه اینکه معلول خودش باشد همچنین ما وجب لغیره یعنی وجوبش مستفاد از غیر است
الف:تبعیت به معنای وجوب بالعرض:یعنی ما بیش از یک وجوب حقیقتا نداریم و این وجوب به ذی المقدمه نسبت داده می شود حقیقتا و به مقدمه نسبت داده می شود مجازا و ثانیا و بالعرض مانند نسبت دادن وجود به لفظ حقیقتا و به معنا مجازا و ثانیا و بالعرض
این معنا از تبعیت مراد نیست چرا که بحث در وجوب حقیقی مقدمه است نه مجازا
ب:تبعیت به معنای صرف تأخر و بعدیت زمانی پس ما دو واجب در عرض هم مستقلا داریم اما بعث به مقدمه بعد از بعث به ذی المقدمه است مانند بعدیت وجوب حج نسبت به استطاعت
این معنا از تبعیت هم مراد نیست چرا که در این صورت مقدمه واجب نفسی خواهد بود و تنها وجوب مقدمه بعد از وجوب ذی المقدمه است و این با حقیقت مقدمیت(موصل بودن به غیر در وجود یا وجوب)منافات دارد
ج:تبعیت به معنای معلولیت پس وجوب مقدمه معلول وجوب ذی المقدمه است
دلایل مصنف برای نسبت دادن این تفسیر به مشهور
الف:مشهور می گویند وجوب مقدمه تابع وجوب ذی المقدمه است اطلاقا و اشتراطا به دلیل این معلولیت
ب:مشهور می گویند ممتنع است وجوب مقدمه قبل از ذی المقدمه به دلیل امتناع وجود معلول قبل از وجود علت
این معنا از تبعیت هم مراد نیست به این دلیل که اگر وجوب ذی المقدمه علت برای وجوب مقدمه باشد آنگاه یا علت مادی است یا صوری یا غایی و یا فاعلی،نه علت مادی است نه صوری نه غایی و نه فاعلی پس وجوب ذی المقدمه علت برای وجوب مقدمه نیست(توضیح اینکه ذی المقدمه علت مادی و صوری نیست چرا که وجوب از اعراض است نه جواهر و اعراض علت مادی و صوری ندارند همچنین علت غایی نیست چرا که علت غایی از سنخ صورت ذهنی در نزد فاعل است در حالی که وجوب ذی المقدمه صورت ذهنی نیست بلکه فعلی از افعال است و همچنین ذی المقدمه علت فاعلی نیست چرا که امر کردن فعل آمر است/ نتیجه:حکم وجوب ذی المقدمه در خارج علت حکم وجوب مقدمه نیست و ایندو مستقیما رابطه علی و معلولی ندارند
مصنف: به نظر می رسد سبب شهرت تفسیر تبعیت به معلولیت این است که اگر شوق آمر به ذی المقدمه علت شوق آمر به مقدمه است آنگاه وجوب ذی المقدمه علت وجوب مقدمه است،شوق آمر به ذی المقدمه علت شوق آمر به مقدمه است پس وجوب ذی المقدمه علت وجوب مقدمه است
بیان ملازمه:چون همانگونه که در سلسله علل شوق به مقدمه معلول شوق به ذی المقدمه است،وجوب مقدمه هم معلول ذی المقدمه است
سلسله علل مقدمه:شوق به ذی المقدمه،امر به ذی المقدمه،شوق به مقدمه به همراه عدم مانع،امر به مقدمه،انتزاع وجوب
نتیجه گیری مصنف:وجوب غیری مقدمه؛ نه معلول بدون واسطه وجوب نفسی ذی المقدمه است و نه در سلسله علل به آن منتهی می شود چرا که در صورتی شوق به مقدمه موجب امر می شود که مانعی نباشد چون شوق به مقدمه علت تامه امر به آن نیست بنابراین وجوب ذی المقدمه علت ناقصه برای وجوب مقدمه می تواند باشد اما علت تامه خیر
با این بیان که وجوب مقدمه معلول وجوب ذی المقدمه نیست روشن می شود که در مقدمه مفوته چگونه ممکن است وجوب مقدمه قبل از وجوب ذی المقدمه باشد
د:تبعیت به معنای مبعوثیت یعنی وجوب نفسی باعث وجوب غیری است چرا که امر به مقدمه و بعث به آن به خاطر رسیدن به ذی المقدمه و تحصیل آن است و ما وجب لغیره یعنی ما وجب لتحصیل واجب آخر
نکته:از عبارت مصنف می توان برداشت کرد که وجوب ذی المقدمه علت غایی وجوب مقدمه است
نتیجه: بعث به مقدمه بعث حقیقی است نه مجازی (همانگونه که دیدگاه نخست قائل به مجازیت بود) و بعث به مقدمه بعث مستقلی نیست بلکه به غرض تحصیل غیر است (همانگونه که دیدگاه دوم قائل به استقلال در وجوب بود) و بعث به مقدمه معلول بعث به ذی المقدمه نیست (همانگونه که دیدگاه سوم قائل به معلولیت مقدمه بود)
