ادله طرفین

ادله اشاعره:

استدلال اول:

اگر حسن و قبح عقلی بود آنگاه نباید فرقی بین العدل حسن با الکل اعظم الجزء می بود

فرق موجود است

پس حسن و قبح عقلی نیست

این قیاس استثنایی است و  از قاعده رفع تالی استفاده کرده و نتیجه گرفته رفع مقدم را

بیان ملازمه بین تالی و مقدم : چرا که بین احکام عقلی تفاوت نیست

پاسخ: پیش فرض این استدلال این است که تمام احکام عقلی از یقینیات است و احکام یقینی تفاوت ندارند در حالی که مراد ما از عقلی بودن یقینی بودن نیست بلکه مراد از اینکه حسن و قبح افعال عقلی است یعنی از آراء محموده است

ما هم قبول داریم که بین یقینیات و آراء محموده فرق است اما هر حکم عقلی از یقینیات نیست

فرق های آراء محموده(تأدیبات صلاحیه) با یقینیات عبارتند از :

1. حاکم در تأدیبات صلاحیه  عقل عملی است اما حاکم در یقینیات عقل نظری است

2. تأدیبات صلاحیه واقعی وراء تطابق آراء عقلاء ندارند در حالی که یقینیات دارای واقع خارجی هستند

3. اگر ما باشیم و عقل و وهم و حسن با چشم پوشی از تأدیب نفس واجب نیست حکم کردن به تأدیبات صلاحیه در حالی که در یقینیات(اولیات) صرف تصور موضوع و محمول کافی است در تصدیق آنها و همه عقلاء به آن تصدیق دارند

توضیح اینکه همانگونه که در مقدمه چهارم گذشت مصنف در این جا تفسیر خود از سخن ابن سینا را بهتر ارائه دارد و باز هم آنرا شاهدی بر دیدگاه خود می داند هر چند ظاهر عبارت ابن سینا در اینجا چنین نیست

مصنف معتقد است که تأدیبات صلاحیه احکام ثابتی هستند که بالوجوه و الاعتبارات تفاوت نمی کنند لذا کلام ابن سینا را نیز در همین راستا تفسیر می کند چرا که در غیر این صورت دیگر شاهد بر مصنف نخواهد بود

تفسیر مصنف از ابن سینا این است که صرف تصور موضوع و محمول در اولیات کافی است در تصدیق آنها اما در تأدیبات صلاحیه صرف تصور موضوع و محمول کافی نیست بلکه نیازمند سبب است( ادراک عقل نظری نسبت به مصالح عمومی) پس مطابق تفسیر مصنف ابن سینا نمی خواهد بگوید این قضایا در نزد عقلاء قابل تفاوت هستند بلکه می گوید صرف تصور موضوع  و محمول در تصدیق این قضایا کافی نیست

البته این یکی از توجیهاتی است که شواهدی بر آن از کلام مصنف می توان ارائه داد.

استدلال دوم:

اگر حسن و قبح افعال عقلی بود آنگاه نباید حکم افعال به حسن و قبح تغییر می کرد

حکم افعال به حسن و قبح تغییر می کند

پس حسن و قبح افعال عقلی نیست

پاسخ :

همانگونه که بیان شد حسن و قبح اشیاء به معنای سوم بر سه قسم است (ذاتی، اقتضایی، لااقتضاء و لا علیة)  و عناوینی که حسن و قبح ذاتی آنهاست بالوجوه الاعتبار حسن و قبح آن تغییر نمی کند و مطلقا حسن یا قبیح هستند مانند عدل حسن است و مراد ما همین قسم است.

ادله عدلیة

استدلال اول:

اگر حسن و قبح شرعی بود آنگاه نباید هر عاقلی(حتی منکر شرایع) حسن و قبح افعال درک کنند

هر عاقلی(حتی غیر متشرعه) حسن و قبح افعال را درک می کنند

پس حسن و قبح افعال شرعی نیست

پاسخ اشاعرة:

حکم هر عاقلی(حتی غیر متشرعه) به حسن و قبح افعال به معنای اول و دوم است که از محل نزاع خارج است اما به معنای سوم هر عاقلی چنین حکمی ندارد

پاسخ مصنف: درک حسن و قبح افعال به معنای سوم  ضروری و متواتر بین جمیع مردم است و منکر آن زورگو است.

استدلال دوم :

اگر حسن و قبح عقلی نداشته باشیم آنگاه حسن و قبح شرعی هم نداریم

حسن و قبح شرعی داریم

پس حسن و قبح عقلی هم داریم .

تصویر ملازمه به دو صورت:

صورت اول: (مصنف این صورت را به بعضی از عدلیه نسبت داده و تضعیف می کند)

صرف امر و نهی شارع  موجب حسن و قبح افعال نمی شود  بلکه علاوه بر آن نیازمند مدح شارع نسبت به فاعل مأمور به   یا ذم شارع نسبت به فاعل منهی عنه  هستیم

حال از کجا بفهمیم وقتی شارع امر کرد به فعلی، واجب است فاعل مأمور به را مدح کند (تا آن فعل شرعا حسن شود) ،  وقتی که مأمور به حسن باشد عقلا به بیان دیگر از کجا بفهمیم امر و نهی شارع مستلزم(یجب) مدح و ذم شارع است وقتی که عقل بگوید مأمور به حسن است و منهی عنه قبیح است

پس حسن یا قبح مأمور به شرعا متوقف است با حسن یا قبح مأمور به عقلا است فثبت المطلوب

اشکال مقدر: ( از سوی اشاعره)

ما نیازی به حکم عقل نداریم چرا که خود شارع خودش فرموده مأمور به حسن است (خودش فاعل مأمور به را مدح کرده) و مدرح شارع به وسیله وعده به ثواب و عقاب است

جواب اشکال مقدر:

اینکه شارع فرموده مأمور به حسن است از کجا بفهمیم شارع در مدح و ذم خود صادق است پس صدق مدح و ذم شارع معلوم نمی شود مگر اینکه بگوییم کذب قبیح است عقلا

پاسخ اشاعره : شارع خودش فرموده کذب قبیح است و نیازی به حکم عقل نیست

پاسخ مستدل : از کجا بفهمیم شارع در حکم به قبح کذب ، صادق است ؟

نتیجه اینکه حسن و قبح شرعی افعال متوقف است بر حسن و قبح عقل افعال